Trong báo cáo về sức khỏe thị giác toàn cầu, Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) đã nhiều lần nhấn mạnh: “Đo thị lực đơn thuần không đủ để đánh giá toàn diện nguy cơ suy giảm thị giác, đặc biệt ở trẻ em.” WHO khuyến nghị các quốc gia cần chuyển từ mô hình phát hiện thụ động sang mô hình sàng lọc chủ động và quản lý nguy cơ sớm, trong đó cận thị học đường được coi là một trong những thách thức y tế công cộng lớn nhất của thế kỷ XXI.
Theo WHO, đến năm 2050, gần 50% dân số thế giới sẽ bị cận thị, trong đó khoảng 10% có nguy cơ tiến triển thành cận thị nặng – nhóm đối tượng dễ gặp các biến chứng nghiêm trọng như thoái hóa võng mạc, bong võng mạc, glaucoma và suy giảm thị lực không hồi phục. Đáng chú ý, phần lớn các trường hợp cận thị nặng đều bắt đầu từ cận thị học đường và không được phát hiện, can thiệp kịp thời.
Tại Việt Nam, các khảo sát dịch tễ gần đây cho thấy tỷ lệ cận thị ở học sinh thành thị đã vượt xa mức trung bình toàn cầu, dao động từ 70–80%, đưa Việt Nam trở thành một trong những “điểm nóng” của khu vực châu Á – Thái Bình Dương. Trong bối cảnh đó, câu hỏi đặt ra là: Liệu mô hình khám mắt học đường hiện nay – vốn chủ yếu dừng lại ở việc đo thị lực – có còn phù hợp?
Trao đổi với phóng viên, ThS.BS Trương Thị Thanh Thảo – CEO Trung tâm Kiểm soát Cận thị Bảo An Eyecare cho rằng, đã đến lúc cần một cuộc chuyển đổi tư duy căn bản trong hoạt động khám mắt cộng đồng.
ThS.BS Trương Thị Thanh Thảo chia sẻ: “Trong quá trình công tác tại Bệnh viện Mắt Hà Nội tuyến bệnh viện công hơn 6 năm, tôi có cơ hội tham gia nhiều chương trình mắt học đường và trực tiếp thăm khám cho hàng nghìn học sinh. Bên cạnh đó, thời gian du học và tìm hiểu mô hình sàng lọc thị lực tại các quốc gia tiên tiến cho tôi cái nhìn rất rõ về vai trò của theo dõi dài hạn. Thực tế khảo sát tại nhiều trường học cho thấy tỷ lệ cận thị ở trẻ em ở mức đáng báo động, đòi hỏi sự gắn kết chặt chẽ giữa phụ huynh, nhà trường và các cơ sở y tế chuyên sâu, với hồ sơ theo dõi liên tục qua nhiều năm.”
“Đo thị lực chỉ cho biết hiện tại – không cho biết tương lai”
PV: Thưa bác sĩ, vì sao WHO và nhiều chuyên gia quốc tế cho rằng đo thị lực đơn thuần là chưa đủ?
ThS.BS Trương Thị Thanh Thảo:
Đo thị lực thực chất chỉ trả lời một câu hỏi rất hẹp: “Tại thời điểm này, trẻ nhìn rõ hay không?” Trong khi đó, cận thị là một quá trình tiến triển âm thầm, kéo dài nhiều năm.
Rất nhiều trẻ vẫn đạt thị lực 10/10, nhưng bên trong hệ thị giác đã xuất hiện những thay đổi quan trọng: dự trữ viễn thị thấp, trục nhãn cầu có xu hướng dài ra, rối loạn điều tiết hoặc mất cân bằng chức năng hai mắt. Đây chính là giai đoạn tiền cận thị – thời điểm mà can thiệp có hiệu quả cao nhất.
WHO đã cảnh báo rằng, nếu hệ thống y tế chỉ dựa vào đo thị lực, chúng ta sẽ bỏ lỡ “cửa sổ vàng” để phòng ngừa, và khi trẻ bắt đầu nhìn mờ thì cận thị đã hình thành, thậm chí đang tiến triển nhanh.
Thực trạng khám học đường: Nhanh – tiện – nhưng lỗi thời
Trong nhiều năm, các chương trình khám mắt học đường tại Việt Nam thường được tổ chức với mục tiêu chính là phát hiện trẻ có tật khúc xạ để giới thiệu đi cắt kính. Cách làm này có ưu điểm là nhanh, chi phí thấp, phù hợp với quy mô lớn. Tuy nhiên, theo ThS.BS Trương Thị Thanh Thảo, đây là mô hình của 20–30 năm trước.
“Cận thị học đường ngày nay không còn đơn thuần là vấn đề ‘thiếu kính’. Đó là một vấn đề y tế dự phòng, đòi hỏi theo dõi dài hạn và can thiệp cá thể hóa.”
Nhiều nghiên cứu quốc tế đã chỉ ra rằng, 80–90% trẻ cận thị bắt đầu cận trước 12 tuổi, và tốc độ tăng độ nhanh nhất thường xảy ra trong giai đoạn tiểu học – THCS. Nếu chỉ đo thị lực mỗi năm một lần, hệ thống y tế sẽ luôn ở thế chạy theo hậu quả, thay vì kiểm soát nguyên nhân.
Khám học đường thế hệ mới: Sàng lọc – phân loại – quản lý nguy cơ
PV: Theo bác sĩ, một buổi khám học đường đúng chuẩn hiện nay cần những gì?
ThS.BS Trương Thị Thanh Thảo:
Khám học đường thế hệ mới phải được hiểu là khám sàng lọc nguy cơ cận thị, chứ không chỉ là phát hiện tật khúc xạ đã có. Một buổi khám đầy đủ cần bao gồm:
- Đánh giá khúc xạ có liệt điều tiết để xác định chính xác tình trạng khúc xạ thật
- Kiểm tra chức năng điều tiết, hội tụ, vận nhãn và khả năng phối hợp hai mắt
- Đánh giá các chỉ số liên quan đến nguy cơ tiến triển cận thị như trục nhãn cầu, tỷ lệ AL/CR (khi có điều kiện)
- Thu thập thông tin về thói quen sinh hoạt thị giác: thời gian nhìn gần, sử dụng thiết bị điện tử, thời gian hoạt động ngoài trời
- Lập hồ sơ thị giác cá nhân hóa cho từng học sinh
Quan trọng nhất, kết quả khám không dừng ở việc “có hay không cận thị”, mà là phân tầng nguy cơ:
- Nhóm cần khám chuyên sâu và can thiệp sớm
- Nhóm cần theo dõi sát sau 3 tháng
- Nhóm theo dõi định kỳ sau 6 tháng hoặc 1 năm
Khi đó, buổi khám trở thành nền tảng của một hệ thống quản lý cận thị bền vững, đúng với khuyến nghị của WHO.
Ý nghĩa vượt ra ngoài y tế
PV: Việc thay đổi cách khám mang lại lợi ích gì cho các bên liên quan?
ThS.BS Trương Thị Thanh Thảo:
Lợi ích của khám đúng cách không chỉ nằm ở lĩnh vực y tế.
- Với nhà trường: Dữ liệu thị giác học sinh giúp nhà trường điều chỉnh ánh sáng lớp học, bố trí chỗ ngồi, cân đối thời gian học – nghỉ, giảm áp lực thị giác kéo dài.
- Với phụ huynh: Phụ huynh hiểu rằng con mình chưa cận không có nghĩa là an toàn, từ đó chủ động theo dõi, thay đổi thói quen sinh hoạt và đưa trẻ đi kiểm tra định kỳ.
- Với học sinh: Trẻ được phát hiện sớm, hướng dẫn đúng cách, giảm nguy cơ cận thị nặng và các biến chứng lâu dài, đồng thời cải thiện khả năng học tập và chất lượng cuộc sống.
Ở góc độ xã hội, kiểm soát tốt cận thị học đường cũng đồng nghĩa với giảm gánh nặng y tế trong tương lai, đúng với chiến lược y tế dự phòng mà WHO đang kêu gọi.
Từ “đo mắt” sang quản lý thị giác chủ động
Theo ThS.BS Trương Thị Thanh Thảo, thay đổi lớn nhất không nằm ở thiết bị, mà nằm ở tư duy.
“Chúng ta cần nhìn cận thị học đường như một bệnh lý tiến triển có thể kiểm soát, chứ không phải một tình trạng phải chấp nhận.”
Khám mắt cộng đồng trong tương lai sẽ không còn là những buổi đo nhanh, ghi số và kết thúc. Thay vào đó, đó sẽ là điểm khởi đầu của hành trình đồng hành lâu dài giữa gia đình – nhà trường – cơ sở y tế, nhằm bảo vệ thị lực cho thế hệ trẻ.
Thông tin liên hệ
Trung tâm Kiểm soát Cận thị Bảo An Eyecare
Địa chỉ: Dịch vụ 03, tầng 1, tòa CT6 MHDI, 89 Lê Đức Thọ, phường Từ Liêm, TP. Hà Nội
Hotline: 0923 982 989
Email: Baoaneyecare88@gmail.com
KIM NGÀ
