Tiêu thụ đồ uống có đường (ĐUCĐ) đang trở thành thói quen phổ biến trong xã hội hiện đại, đặc biệt trong giới trẻ. Thế nhưng, đằng sau sự tiện lợi và hấp dẫn ấy là nguy cơ tiềm ẩn cho sức khỏe cộng đồng, góp phần làm gia tăng nhanh chóng các bệnh không lây nhiễm tại Việt Nam – từ béo phì, tiểu đường, tim mạch đến ung thư. Giữa làn sóng bệnh tật ngày càng trẻ hóa, các chuyên gia y tế đã nhiều lần lên tiếng cảnh báo: đã đến lúc cần những biện pháp cứng rắn hơn, trong đó việc áp thuế tiêu thụ đặc biệt (TTĐB) với ĐUCĐ là một bước đi cấp thiết và không thể trì hoãn.
Chậm áp thuế với đồ uống có đường: Ai sẽ trả giá?
Hiện nay, thanh thiếu nhi dễ dàng tiếp cận, sử dụng ĐUCĐ ở bất cứ đâu, trong hoàn cảnh nào và chỉ có một số ít gia đình kiểm soát việc sử dụng ĐUCĐ. Sự hấp dẫn của ĐUCĐ đã đánh trúng vào sở thích, thị hiếu của đa số thanh thiếu nhi và nhanh chóng tạo ra sự thiếu kiểm soát khi sử dụng, dẫn tới những ảnh hưởng lớn đến sức khỏe của thế hệ trẻ.
Tiêu thụ đồ uống có đường góp phần làm gia tăng nhanh chóng các bệnh không lây nhiễm tại Việt Nam – từ béo phì, tiểu đường, tim mạch đến ung thư…
PGS.TS.BS Vũ Thị Thu Hiền, Trưởng Khoa Hoá sinh và chuyển hoá dinh dưỡng, Viện Dinh dưỡng, cho biết: “Uống nước ngọt mỗi ngày dù chỉ một lon có thể khiến bạn nạp vào cơ thể 30–40g đường tự do – vượt mức khuyến nghị hằng ngày của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO)”. Theo bà, việc tiêu thụ nước ngọt có thể kích thích cảm giác thèm ăn, làm giảm cảm giác no và tăng khả năng tiêu thụ thực phẩm kém lành mạnh. Lâu dài, điều này làm tăng nguy cơ mắc béo phì, đái tháo đường tuýp 2, sâu răng, bệnh tim mạch và rối loạn chuyển hóa.
Bác sĩ Thu Hiền cũng cảnh báo, tiêu thụ đường quá mức còn ảnh hưởng đến phát triển trí tuệ và hành vi của thanh thiếu niên. WHO khuyến cáo, thanh thiếu niên nên tiêu thụ không quá 25 gam đường tự do mỗi ngày. Việc hạn chế tiêu thụ đường giúp kiểm soát cân nặng, phòng ngừa bệnh không lây nhiễm và hỗ trợ phát triển thể chất, tinh thần khỏe mạnh.
WHO nhấn mạnh, để hạn chế tiêu dùng ĐUCĐ, các quốc gia cần đồng bộ nhiều biện pháp: đánh thuế ĐUCĐ, truyền thông về tác hại, dán nhãn dinh dưỡng, kiểm soát quảng cáo – đặc biệt là với trẻ em… Trong đó, thuế được đánh giá là biện pháp có hiệu quả cao, chi phí thấp. WHO khuyến cáo mức thuế cần đủ mạnh để tăng giá bán lẻ ĐUCĐ ít nhất 20% nhằm đạt hiệu quả giảm tiêu dùng.
Tại Việt Nam, nghiên cứu của Trường Đại học Y tế công cộng cho thấy: nếu áp thuế khiến giá bán lẻ ĐUCĐ tăng 20%, tỷ lệ thừa cân và béo phì sẽ giảm lần lượt 2,1% và 1,5%; đồng thời có thể phòng tránh được 80.000 ca đái tháo đường, tiết kiệm gần 800 tỷ đồng chi phí y tế.
Béo phì ảnh hưởng xấu tới phát triển chiều cao của trẻ em
Đã đến lúc đánh thuế tiêu thụ đặc biệt với đồ uống có đường
Tại kỳ họp thứ 9, Quốc hội khóa XV, đề xuất bổ sung ĐUCĐ vào danh mục hàng hóa chịu thuế TTĐB đã nhận được sự ủng hộ mạnh mẽ từ nhiều đại biểu. Các ý kiến thể hiện sự đồng thuận cao với quan điểm rằng việc đánh thuế ĐUCĐ không chỉ là một giải pháp tài chính, mà còn là chiến lược quan trọng nhằm bảo vệ sức khỏe nhân dân, đặc biệt là thế hệ trẻ.
Trong phần trình bày Báo cáo giải trình, tiếp thu, chỉnh lý dự thảo Luật Thuế TTĐB sửa đổi, ông Phan Văn Mãi, Chủ nhiệm Ủy ban Kinh tế và Tài chính Quốc hội, nhấn mạnh: “Việc bổ sung ĐUCĐ vào diện chịu thuế TTĐB là bước đi đầu tiên trong tiến trình thực hiện các giải pháp nhằm hạn chế việc sản xuất, tiêu dùng các sản phẩm có nhiều đường trong thực phẩm, đồ uống”. Ông khẳng định đây là cách thể chế hóa chủ trương của Đảng và Nhà nước trong việc bảo vệ sức khỏe nhân dân, phù hợp với khuyến nghị của WHO, UNICEF và Bộ Y tế.
Đồng tình với quan điểm này, Bộ trưởng Bộ Tài chính Nguyễn Văn Thắng nhìn nhận: “Đáng nhẽ chúng ta phải đánh thuế sớm hơn, đến giờ phút này đã là muộn. Không thể để con em chúng ta béo phì, bệnh tật rồi mới bàn tới việc hành động”.
Đại biểu Quốc hội Lê Hoàng Anh (Gia Lai) phát biểu: “Phương án thuế suất đối với nước giải khát có đường tiêu chuẩn Việt Nam trên 5 gam/100 ml là 8% và 10% lùi tận đến năm 2027 và năm 2028 là quá chậm và quá thấp, chưa phù hợp với ý kiến của Tổng Bí thư Tô Lâm với việc đặt sức khỏe nhân dân lên vị trí chiến lược ưu tiên.
Ông dẫn chứng, trong bối cảnh hơn 21 triệu người Việt trưởng thành mắc bệnh tim mạch, 5 triệu người sống chung với tiểu đường và 40% trẻ em thành thị bị thừa cân béo phì, việc tiêu thụ ĐUCĐ còn làm tăng nguy cơ ung thư, một căn bệnh đã và đang cướp đi sinh mệnh của hàng trăm nghìn người Việt, thì việc áp dụng mức thuế thấp với ĐUCĐ như 8-10% là không thể chấp nhận”.
Ông Lê Hoàng Anh cũng lưu ý: “Trong khi đó, mức tiêu thụ ĐUCĐ tại Việt Nam đã tăng phi mã từ 1,59 tỷ lít năm 2009 lên tới 6,67 tỷ lít năm 2023, tương đương mức tăng 420%. Trung bình mỗi người Việt tiêu thụ hơn 70 lít/năm, gấp đôi mức khuyến nghị”.
Vì vậy, ông đề xuất giữ mức thuế suất 10% từ năm 2026 và tăng lên 20% từ năm 2030, đồng thời kiến nghị bổ sung thuế tuyệt đối theo hàm lượng đường như mô hình Thái Lan đã áp dụng từ năm 2017.
Uống từ 1 lon đồ uống có đường trở lên mỗi ngày, sẽ đối mặt rất nhiều nguy cơ bệnh tật
Đại biểu Lê Hoàng Anh nhấn mạnh: “Đây không chỉ là câu chuyện của ngành y tế, của chính sách thuế để tăng ngân sách, mà là lời nhắc về trách nhiệm đạo đức của từng doanh nghiệp, cả hệ thống chính trị, trong đó có các vị đại biểu Quốc hội. Nếu hôm nay chúng ta không hành động, ngày mai chúng ta sẽ phải trả giá bằng ngân sách y tế, bằng năng suất lao động và bằng chính sinh mệnh của người dân”.
Theo đại biểu Lê Hoàng Anh, thuế suất TTĐB đối với ĐUCĐ theo đề xuất trên sẽ giảm được bệnh tật, giảm gánh nặng y tế, giảm chi hàng chục, hàng trăm tỷ đồng chữa bệnh không lây nhiễm của người dân, tiến tới miễn viện phí toàn dân vào giai đoạn 2030-2035 như ý kiến của Tổng Bí thư. Chúng ta không để trẻ em trở thành bệnh nhân trước khi kịp trưởng thành.
Việc áp thuế TTĐB với ĐUCĐ không chỉ mang ý nghĩa tài chính mà còn là công cụ định hướng tiêu dùng lành mạnh. Ngành công nghiệp đồ uống cần có trách nhiệm với sức khỏe cộng đồng bằng cách đóng góp vào các chương trình y tế công cộng. Kết hợp với biện pháp nâng cao nhận thức như công bố hàm lượng đường trên bao bì, chính sách này có thể khuyến khích người dân lựa chọn sản phẩm ít đường hoặc nước lọc, từ đó giảm gánh nặng bệnh tật và chi phí y tế.
Hồng Nga
